بایرام یا خود نوروز بایرامی حاقدا بو گونه کیمی ایستر فارسجا اولسون ایستر سه ده تورکجه ادب سئورلر ؛ آراشدیریجی لار و عالیم لر وریندن اونلار یازی ؛ تحقیق , شعر و مقاله یازیلیب یا خود نشر ائدیلمیشدیر . بو یازی لارین بیر سیراسی نه ایسه یئنی لیک داشییا بیلمه دن دئمک باشقالارینین یازیلارینا بنزه میشدیر . آما بونلارین بیر سیراسیندا دقیق و گوزل آراشدیرمالار دا گئتمیشدیر .آنجاق بیر هوسکار کیمی نوروز بایرامینین عنعنه لرین و ساییر لرده کیمی موضوع لارا گوره تحقیق آپارماغی سایین عالیم لریمیزه تاپیشیریب نئچه ایلدن بری حاضیرلادیغیمیز کیچیک یازی نی تقدیم ائتمک ایستردیک . بلکه ده اورک لرینیزجه اولدو .
بیر سیرا یازیچی و عالیم لرین دوشونجه لری و فیکیرلری جه بایرام ایکی ترکیب دن اورتایا گلیب . بای + رام = بای همان به ی و بیگ دئمک دیر و رام رام ائتمک ؛ اوزونه تابع ائتمک و باش ایمک آنلامین داشییر . بو فیکری قبول ائتسک رحمتلی میرزه علی اکبر دهخدانین دا سوزو ایله راضی لاشمالی ییق نییه کی او یازیر : " بایرام تورکجه آدلاردان دیر و بلکه ده بهرام ین بیر اوزو دور " ص 3744 حالبوکی بیز دهخدانین بو یازی سینین بیرینجی حیصصه سی ایله راضی لاشساق ایکینجی حیصصه سی ایله راضی لاشا بیلمه ییریک نییه کی ؛ بو گون تورکمن لر ایچره دهخدانین فیکرینین عکسی ایشه آپاریلیر و بهرام سوزو ائله بایرام کیمی دئییلیر . دهخدا سونرا بهرام سوزونون آلتیندا بئله ایضاح ائدیر : اشکانلی شاه لاریندان و سوی آدی بویوک اردوان ایدی . بورادا بیر یئنی حقیقت ده آنلانیلیر اودا بو کی قبول ائتسک کی اشکانلی لر سوی تورک ایدی لر عالیم لریمیزین فیکیرلری و آراشدیرمالاری دا بو نو تصدیق ائدیر ؛ اوندا چوخ احتمال کی بهرام سوزو ده ائله تورکجه اولا بیلسین . بیز بیلیریک کی ؛ اردوان همان ار + دوون دی و اونون فارسجایا چئوریلمیشی مرد افکن اولموشدور . بو آرا فردوسی نین بئله بیر فیکری ده اولموشدور:
چو زو بگذری نامدار اردوان
خردمند و با رای روشن روان
چو بنشست بهرام از اشکانیان
ببخشید گنجی به ایرانیان
بئله لیک له قبول ائتسک بایرام خان آدلاریندان دا اولموشدور بو گون کندلریمیزده " بایرام قولو " آدی دا ایشله نمک ده دیر . داها سونرا تورکیه ده ایشیق اوزو گورن دیوان لغات دیزینی کیتابیندا دا بایرام حاقدا بئله بیر ایضاحا راست گلیریک و ختن و کنجک سوزونده ه اضافه ایشله نیب . اورنک اولاراق : هاما – ما ؛ هاتا- آتا ؛ ب ؛ ه ؛ ر؛ ا ؛ م = بایرام ؛ سئوینج و ایلنجه گونو . بو کلمه اوغوز جا دیر . بئیرام ؛ بئیرم گلیب کی ؛ سئوینج و ایلنجه گونو دئمک اولار . بزرم کلمه سیندن آلیندیغی دا دوشونولور . چونکو اسلامدان اول بایرام بیلمزدیلر کی آدی دا اولسون . اولموش اولسایدی دا بونو یالنیز تورک لر بیلردی لر . بونو آنجاق دیللرینده ذ حرفینی ی یاپانلار بیلی یور . بیر چوخ کلمه نین بو ایکی کلمه بایرام ؛ بدچرام شکلینده آلینمیشدیر . بوگونکو کوللانیش دا بوجور دوشونولور . بو یازی دان دا آیدین لاشیرکی بایرام اسلامدان سونرا تورکلر ایچره تاپیلیب سا ؛ اما طبیعی دیرکی , بایرام با خود موبارک گون ؛ یئنی گونون کوکو تورک لرده ان قدیم دوورلره گئدیب چاتیریعنی سومر و ایلام زامانلارینا و ائله بایرام سوزو ایله شنلیک گلیر ؛ خوشلوق گلیر ؛ یاشیل لیق گلیر . بایرام یا خود نوروز گونو گلنده قارا قیشدا چول – پالازین ییغیشدیریب گئدر . نوروزون گلمه سی ایله آجیلیقلار ؛ سویوقلوقلار ؛ قارا – قوره سیچان ده لیگینین ساتین آختارارلار گئتسین لر . بایرام هامی لارین دوداقلاریندا گولوش قونچه سین اوتوردار . بو گونده بیر چوخ کوسولولر باریشار ؛ بو گونده کیدورتلر سیلینر و دئمک طبیعته ده شاعیر یالقیز دئمیشکن اعتدال حوکم سوره ر:
ائتدین گئجه – گوندوزو برابر
احسن بو اعتداله بایرام
بیر گوزده گوروبدو قویمادین فرق
لیل ایله بو گون نهاره بایرام ...
بایرام سوزو شعرلریمیزده :
دونیانین بیر چوخ ادبیاتیندا اولدوغو کیمی ؛ ائله جه ده آذربایجان ادبیاتیندا دا بایرام سوزونه اوزل بیر یئر آچیلمیش و شاعیرلریمیزین بیر چوخو بایرام حاقدا شعرلر قوشموش و یا شعرلرینده یئری گلدیکده بایراما ایشاره لری اولموشدور . آشاغیدا تقدیم ائده جه یمیز بیت لر اونلارین بلکه ده مین دن بیری حسابلانا بیلر :
1- شیروانلی عماد الدین سید علی نسیمی:
باهار اولدو گل ای بولبول تماشا قیل بو گولزاره
بوراخدی غنچه لر پرده بشارت وئردی بو زاره
شقایق پرده دن چیخدی بویاندی باغ ایله بوستان
ایریشدی گولشنین حوسنو بویاندی رنگ ازهاره
2- قاسیم بیگ ذاکر:
بایرام گونودور ذوق و صفاخانه لر ایچره
جانانیم اوتورموش نئچه جانانه لر ایچره
3- شبسترلی میرزه علی معجز:
بایرام گونو دوشابی توکنده پیاله یه
قورخوم بودور کی شیربینینجی اوشاقلار یارالی یه
4- میر مهدی سید زاده:
بیر قوش اوچدو بیزیم باغا
سحر – سحر اوخوماغا
قوندو یاشیل بیر بوداغا
دئدی گوزل بایرام گلیر
5- ؟
وصل یار ایله یئتیشدی هامی بایرامه کونول
یئتمه دین دولت دیدار ایله سن کامه کونول
6- اوستاد سید محمد حسین شهریار :
بایرام ایدی گئجه قوشو اوخوردو
آداخلی قیز به ی جورابین توخوردو
هر کس شالین بیر باجادان سوخوردو
آی نه گوزل قایدا دی شال ساللاما
به ی شالینا بایراملیغین باغلاماق
7- آذربایجاندا اوخونان بیر ماهنی دان :
گل عیش ائده ک بیر سورمه چک گوزه بایرام گونلری
آغ اوزونو گول یاناغی به زیر بایرام گونلری
شهلا گوزون ؛ گونش اوزون ؛ شرمنده قیلیر ماهی
گل قدح له بیر نوش ائدک تزه بایرام گونلری
8- کوندورولو عاشیق قشم جعفری :
سیاه تئللر چولقانیبدیر شالا بایرام گونلری
عاشیق اولان مجنون کیمی ایسته دیگین آختارار
قیزلار توکر هوروکلرین دالا بایرام گونلری
باخ گوزل لر گئیینیب لر آلا بایرام گونلری
9- تبریزلی مجید یالقیز :
... چون یاخشیلیغا آدین چیخیب دیر
چک پیسدن اوزون کناره بایرام
طبعین بو طبیعتین دیشدین
قیش دوندو گوزل باهاره بایرام
ائتدین گئجه گوندوزو برابر
احسنت بو اقتداره بایرام
بیر گوزده گوروبدو قویمادین فرق
لیل ایله بو گون نهاره بایرام
10- سردریلی محمد افتخاری:
ایسته سن شاد ائده سن میللتی بایرام گئجه سی
یوخسولون قویما گئده حورمتی بایرام گئجه سی
ایسته سن ثروتیوی خرج ائده سن یاخشی یئره
یول یاخین دیر اوزاغا گئتمه نه داغ وار نه دره
یوخسولون خرجینی چکمک له قیزین سن وئر اره
چوخ اوزاتما آرادا صحبتی بایرام گئجه سی
11- تبریزلی حمید سخا مهر:
... بایرامین صحبتی اولدوقجا اوشاقلار سئوینیر
سانکی عاشیق ائوینه سئوگیلی جانان گلیری
ایندی دن منده سیزه بایرامی تبریک ائدیره م
گورورم پنجره دن شاد و خورامان گلیری
12- اهرلی عباس بارز:
یوزلر ایل دیشیله یوز بایرام گله
احساسیم بوغماسا اولمه ره م حله
سالیر مین فیرتانا قورور مین تله
بیزی آللاتماغا نوروز بایرامی
13- اوستاد حاج موسی هریسی نژاد :
بایران دی اصل آدی سوران اولسا کنهونی
قازلام شاه عصری صادر اولوب بو آدا جاواز
14- حاج علی عطائیه ( نجار اوغلو ) :
یوخسول اوز حقینه چاتسا اونا بایرام اولاجاق
زحمت ایله قازانان پوللاری جیبده قالاجاق
توتاجاق بایرامی چرشنبه ده چیلتیک چالاجاق
نجار اوغلو گوره جک اولکه ده بایرام اولورو
دئییری شنلیک ایله یوخسولا بایرام گلیری
15- بایاتلی محمد فضولی :
انتظار مئی گلرنک ایله بایرام آیینا
باخا – باخا ائنه جک دیر گوزوموزه قاره سو
بایرام سوزوندن ترکیب لر :
آشار – داشار و توکنمز شفاهی ادبیاتیمیزدا دونه – دونه بایرام ترکیب لرینه راستلاشیریق . بیز اونلارین بیر سیراسین مقاله میزین بو بولومونده تقدیم ائدیریک .
1- بایرام آخشامی 2- بایرام گئجه سی 3- بایرام گونو 4- بایرام آیی 5- ایل بایرامی 6- بایراما یاخین 7- بایرامدان سونرا 8- بایرام قاباغی 9- بایراما کیمی 10- بایراما قدر 11- بایراما جان 12- بایراملیق 13- بایرام یئمیشی 14- قارا بایرام 15- بایرام سایاغی 16- بایراملاشما 17- بایرام قوردو 18- بایرام آغزی 19- بایراملی 20- بایرامدان سونرا 21- بایرام صاباحیسی 22- بایرام سوفره سی 23- بایرام پایی 24- و ...
بایراملاردان :
ایل بویو بعضی گونلریمیز بایرام اولور . او گونلردن بونلاری گوسترمک اولار:
1 - ایل بایرامی ( نوروز بایرامی ) 2- اوشاق بایرامی 3- یاز بایرامی 4- بیر مای بایرامی 5- اوکتبر بایرامی 6- ایدمان بایرامی 7- قارا بایرام 8- قوربان بایرامی 9- قدیر بایرامی 10- اوروج بایرامی 11- فیطیر بایرامی 12- حاجی لار بایرامی 13- اسلام پیغمبری نین آنا دان اولان گونونه ده بایرام دئییرلر ( مولود بایرامی ) 14- اولولر بایرامی 15 ( رغییب ) – و ...
بایرام سوزو آدلاریمیزدا :
بایرام سوزو حله ده آذربایجانین بیر چوخ یئرلرینده خصوصی ایله کندلرده بیر آد کیمی قبول اولونماقدادیر . بو آدی معمول اولاراق او اوغلان اوشاغینا کی بایرام گونلرینده آنادان اولار قویارلار . اورنک اولسون دئیه بونلاری گوسترمک اولار :
1- بایرام 2- بایرامعلی 3- بایرام قولو 4- بایرام اوغلو 5- بایرام حوسین 6- بایرام پاشا 7- بایرام خان 8- ائنپلی یو خان ( ایلام شاهلارینین بیریسی نین آدی ) 9- و ...
آتالار سوزونده بایرام :
تورک خالقلارینین آتالار سوزو دونیانین ان زنگین و سای باخیمیندان ان چوخ لاریندان حسابلانا بیلر . بایرام سوزو آتالار سوزونده ده ؛ شن لیک رولو داشییر باخین :
1- دلی یه هر گون بایرامدی 2- باشماقلاریندا توی- بایرامدی 3-بو بایرام حامام , او بایرام حامام ( چوخ آز بویونان آداما و یا حاماما آز گئدن و سودان قورخان آداما اشاره دیر ) 4-سنین اوزونو گورمک بایرام دی 5- توی دان سونرا ناغارا / خوش گلدین بایرام آغا 6- و ...
قایناقلار:
1- دهخدا سوزلوکو – قزوینلی میرزه علی اکبر خان دهخدا
2- بو سطیر لری یازانین شخصی یادداشت لاری
3- آدلاری متن لرده گلن شاعیرلرین شعر دیوانلاری