رقص های آذربایجانی از یک سری رقص های
مختلف که از نسلی به نسل بعدی منتقل شده و در این پروسه توسعه یافته اند،
شکل گرفته است. بعضی از این رقص ها در اصل جزء مراسم دینی یا جزئی از
آمادگی های جنگی و دفاعی بوده است در هر صورت در حال حاضر از این رقص ها در
مجالس مهم در آذربایجان ایران و جمهوری آذربایجان و در برگزاری برنامه های
ورزشی وگردهمایی های فرهنگی استفاده میشود. رقص ملی آذربایجان ریشه در
فرهنگ و تمدن ملت آذربایجان دارد و جزئی از هویت مردم آذربایجان می باشد
در
سرزمین آذربایجان، از دیرباز رقص با معنی و مضمون و در عین طراوت و دارا
بودن جنبه حماسی و قهرمانی خود در مراسم پیش از شکار، مبارزه(شاخسی رفتن که
در ماه محرم در بین مردم آذربایجان رواج دارد در اصل یک رقص و رژه نظامی
بوده است که قبل از جنگ و مبارزه اجرا میشد) و در نهایت پیروزی و قدردانی
از خدایان طبیعت و شکستن طلسم ها اجرا می شده است. در دورانی که انسانها،
آفتاب، ماه، باد، آتش، آب، خاک، درختان و حیوانات را مقدس میشمردند و ستایش
میکردند به رسم پرستش و نیایش طی مراسمی دست به انجام حرکات موزون میزدند
رقص
تواماً و بی واسطه در درون موسیقی حیات و تحول یافته است. در سرزمین
آذربایجان، از دیرباز رقص با معنی و مضمون و در عین طراوات و دارا بودن
جنبه حماسی و قهرمانی خود در مراسم پیش از شکار مبارزه و در نهایت پیروزی و
قدردانی از خدایان طبیعت و شکستن طلسمها اجرا میشده است. در دورانی که
انسانها، آفتاب، ماه، باد، آتش، آب، خاک درختان و حیوانات را مقدس
میشمردندو ستایش میکردند به رسم پرستش و نیایش و عبادت طی مراسمی دست به
انجام حرکات موزون میزدند. ستایش و حرمت آتش در شرق و بویژه در آذربایجان
اهمیت زیادی داشت. آتش مظهر روشنایی‌گرما، محو کننده تاریکی بود. و به این
اعتبار در ستایش قدرت آتش با انجام حرکات موزون با موسیقی، جشنهای خود را
انجام میدادند. براین اساس است که نقشهایی ایجاد شده بر صخره های قوبوستان
(نام محلی در نزدیکی شهر باکو در جمهوری آذربایجان) اهمیت حرکتهای موزون در
نزد مردمی که در حد ۰-۸ هزار سال پیش میزیسته اند را نشان میدهد
تکامل
تدریجی رقص از گردش موزون و پریدن از آتش تا انجام مراسمی با فرمهای بدیع،
حرکات ظریف، پانتومیم و تقلید و نقل، راه درازی را پیموده است. این سلسله
از حرکات بامعنا،مفهوم و مضمون شکار، کمین، ردیابی، رماندن، گرفتن وجنگیدن
و با تمثیلهایی چون فرا رسیدن بهار،بیداری طبیعت، کاشت، برداشت، برداشت
محصول، باغ چینی، صید ماهی، کومه سازی و در نهایت درحرکات موزون پهلوانی و
حماسه های با شمشیر کوراوغلو، با سینه ای فراخ، با نگاهی به دوردست، مغرورو
گاه آرام، گاه تند، پایکوبان، با پرشها و جهشهای سریع و نشانی از مهارتهای
جنگی، باریتم تند طبل ها، به اوج میرسد
زندگی مردم آذربایجان از
دیرباز با رقص عجین بوده است. تاریخ انواع حرکات موزون در آذربایجان از نظر
فرم و نحوه اجرا،به صورت انفرادی یا دسته جمعی، اعم از مردانه یا زنانه و
تعداد ایفاکنندگان بقدری متنوع و مبسوط است که در فرهنگهای ترکی، کردی،
ارمنی، گرجی و … با نامهای گوناگون تبلور یافته و در بسیاری از موارد حرکات
موزون فرهنگهای مختلف در پایه مشترک و در جزئیات باهم تفاوت دارند. با این
حال میتوان صدها نوع از حرکات موزون را بنابه نام محل یا فرد شهیر، مفهوم
زبانی، نحوه اجرا بصورت حرکات موزون غنایی و لیریک پهلوانی و حماسی، مراسمی
کمید و … تقسیم بندی کرد
رقص لیریک: یاللی، شالاخو، اوزون دره، تره کمه، واغزالی، سیندیرما، توراجی، گولوم آی،قیتقیلدا، آلما، لاله، دستمالی، یئری- یئری
رقص
پهلوانی و جنگی: قزاقی، قفقازی، لزگی، قایتاغی، کوراوغلونون قایتارماسی،
کوراوغلونون باغیرتیسی، میصری، زوتی- زوتی، زنجیر توتماق، تار آباسی
فهرست انواع رقصهای فولکلوریک معاصر آذربایجانی
آذربایجان مارالی
آغ چیچک
آیشات
اوزومچی
اووچی
ایلک باهار
بایرام سوئیتاسی
بختوری
چوبان رقصی
چوبانی
داغلار گوزلی
داغلی رقصی
دیلیجان
دیاموند
ساری گلین
ساز
شیخ شامیل
عاشق آبادی
قاراباغ یاللیسی
قاوال
قیسقانج
لزگی
مارال
مزه لی
نابات خانیم
ناز ایلمه
نعلبکی
نه قدر قشنگسن
یوردو- یوردو
لیست انواع رقصهای فولکلوریک قدیمی آذربایجانی
رقص جیرانی
رقص آسما کسمه
رقص آبایی
رقص آذربایجان
رقص آستا قاراباغی
رقص آسما کسمه
رقص آغیر قاراداغی
رقص آلچا گولو
رقص آواری
رقص آی بری باخ
رقص انزلی
رقص اوچ بادام بیر قوز
رقص اوچ نومره. دورد نومره. بش نومره. آلتی نومره
رقص اوزون دره
رقص اون دورد نومره
رقص ایکی آروادلی
رقص بریلیانت
رقص بنؤوشه
رقص پهلوانی
رقص تامارا
رقص توی (عروسی)
رقص توراجی
رقص ترکمه
رقص جامیش باغا گیردی
رقص جنگی
رقص جیرانی
رقص جهری بی یم
رقص چاتتادی
رقص چال پاپاق
رقص چیت تومان
رقص خالاباجی
رقص خان چوبانی
رقص دارتما یاخام جیریلدی
رقص دارچینی
رقص دسمالی
رقص رنگی
رقص زوغالی
رقص ساری باش
رقص ساموخ
رقص سمنی
رقص شالاخو
رقص شاهسونی
رقص شکی
رقص عنابی
رقص قازاغی
رقص قایتاغی
رقص قوچعلی
رقص قوفتا
رقص قیتقیلدا
رقص قیزلار بولاغی
رقص قیزیل گول
رقص کئچی مه مه سی
رقص کسمه
رقص کندیری
رقص کوراغلو
رقص کوراغلونون قایتارماسی
رقص گلین آتلاندی
رقص گلین گتیرمه
رقص گلین هاواسی
رقص گول گز
رقص گولمه یی
رقص لاله
رقص مجسمه
رقص میصری
رقص میرزایی
رقص میرواری
رقص نازنازی
رقص واغزالی
رقص وئلاچولا
رقص هالای
رقص هئیراتی
رقص هئیوا گولو
رقص یاللی
رقص یئرلی
رقص یوز بیر
رقصهای آذربایجانی که بخشی از فرهنگ و تاریخ آن ملت را تشکیل میدهد بر حسب گروه بندی نامهای رقص به 6 بخش تقسیم میشوند
رقص مرتبط با نامهای محل و مکان مانند : رقص قازاغی ـ دلیجانی
رقص مرتبط با نامهای اشیاء زینت الات مانند : رقص برلیانتی ـ یاغوتی ـ زمرد
رقص مرتبط با نام انسان
رقص مرتبط با نامهای مراسم مانند : رقص زورخانه ـ هالای ـ جنگی
رقص مرتبط با ارقام و اعداد مانند : 14 نمره – 2 نمره – 5 و 6 نمره ـ 101 و سایر
رقص مرتبط با نامهای گرفته شده از طبیعت مانند : رقص بنفشه – جیرانی قیز- عنابی – قیزیل گولو – قیزلار بولاغی آلچاگولو – حیوا گولو – آلماگولو – چمنلیک – یاسمنی وغیره