سید ابوالقاسم نباتی، (1812-1873) — 19-جو عصر ایران آذربایجانینین ادبیاتی‌نین نماینده‌سی. حیات و یارادیجیلیغی ایله باغلی مختلیف ضدیت‌لی فیکیرلر وار
یاشاییشی
ابولقاسم نباتی ایران آذربایجانین قاراداغ ویلایتی‌نین دیزمار ماحالی‌نین اوشتبین (اوشتیبین) قصبه‌سینده روحانی عائله‌سینده آنادان اولموشدور. اونون اصلی قدیم دؤورلردن بری عربیستاندا، ایراندا و آذربایجاندا گئنیش یاییلمیش نباتی‌لر طایفالاریندان‌دیر. آتاسی سید میر یحیی مؤحترم اوشتبینده و یاخین کندلرده درویش‌لیک ائدیر، مختلیف ایسلامی عقیده‌لری یاییردی. نباتی ایلک تحصیلینی آتاسین‌دان آلمیش، کلاسیک پوئزیانی، خصوصیله حافظ یارادیجی‌لیغینی و شرق تصوف ایدئیالارینی دریندن اؤیرنمیش‌دیر. یئنی‌یئتمه چاغلاریندان آتاسینا قوشولوب قلندرلیک ائدن نباتی آذربایجانین چوخ یئرلرینی پییادا گزیب دولاشمیش‌دیر. شعرلرین‌دکی بیوقرافیک ایشاره‌لردن معلوم اولور او، قاراداغ‌دان باشقا قاراباغدا-عسگراندا، آغدامدا، هیندارخدا و موغاندا، سالیاندا، لنکراندا، تبریزده، خوراساندا اولموش، بو یئرلرین ادبی-مدنی حیاتی ایله ماراقلانمیش‌دیر.
نباتی 1873-جو ایلده اوشتبینده وفات ائتمیش و اورادا کند قبریستانلیغیندا دفن ائدیلمیش‌دیر.
نباتی‌نین پئشه‌سی
نباتی حاققیندا یازی یازانلارین بیر چوخو دئییرلر کی نباتی مالدارلیق ایشیله مشغول اولارمیش. اونون خان چوبان تخلص سئچمگینی‌ده، پئشه‌سی ایله باغلی بیلیرلر. «ابوالفضل حسینی» آشاغیداکی شعره استناد ائدرک، اونون، مطلق چوبان اولدوغونو اؤنه سورور:
قویونو یوز ائیله‌دیم بو چؤلده قیشلاق ائتمنم، زینت ملکِ موغان، اولتانی گؤزلر گؤزلریم.
نباتی تخلوصو
سید ابوالقاسم نباتی‌دن قاباق بو تخلّصو سئچن باشقا شاعیرلرده واردیرلار. او جمله‌دن هیجری اونونجو عصرده یاشایان «نباتی تبریزی» آدلی شاعیریمیزین آدی، تحفه‌ی سامی تذکره‌سینده گئدیر. «سام میرزا»، اوندان بو بئیتی‌ده نقل ائدیر:
از هوای آن لب شیرین، نباتی روز و شب، چون مگس خود را درون شهد ناب انداخته.
سفرلری
نباتی‌نین شعرلریندن، اونون سفر اهلی اولدوغو آیدینلاشیر. قاراداغ و آذربایجانین بیر چوخ کندلری و شهرلرینی گزمیشدیر. اوشتوبون اطرافی و دیزمار ماحالیندان علاوه، آغدام، لنکران، سالیان و سائره یئرلره گئتمیشدیر. خوراسان و تبریزده هابئله اردبیل‌ده‌ده اولموشدور. ولاکین تبریز و یا اردبیلده هانسی زامان و نئچه ایل دایاندیغیندان هله‌لیک خبریمیز یوخدور.
اوشتوبین
اوشتوبین کندی آراز چایی یاخینلیغیندا، قولان و هئراز کندلری یانیندا ایکی داغ آراسیندا و بیر بؤیوک قایا أوزه‌رینده تیکیلمیشدیر. کند اهلی اسکی زامانلاردان باغدارلیق و مالدارلیق پئشه‌لری ایله مشغول اولموشلار. حال حاضیردا هئراز کندی داغیلمیشدیر و یئرلرینه أوشتوبین اهالیسی صاحیب چیخمیشلار. اوشتوبین کندی مزارلیغیندا، مرمردن یونولموش باش داشلاری واردیر. اونلارین ایچیندن «خواجه ملک» مزاری باش داشی أوزه‌رینه 843 هـ . و «خواجه احمد» باش داشی أوزه‌رینه 976 هـ . تاریخلری اوخونماقدادیر.
یارادیجیلیغی
دکتر حسین محمدزاده صدیقین نباتی نین یارادیجیلیغی باره‌سینده بئله دئییر:
«نباتی اؤز یارادیجیلیغیندا هم رسمی کلاسیک ادبی مکتبینه باغلیلیق گؤستریر و همده شیفاهی ادبیاتیمیز و عاشیق ادبیاتی یولون تعقیب ائدیر. کلاسیک مکتبه باغلی، قصیده، غزل، مخمس، مسدس، مستزاد، ترجیع بند، روباعی و دوبئیتی یازمیشدیر. شیفاهی ادبیات ساحه‌سینده ایسه قوشما، گرایلی، بئشلیک و تجنیس قلمه آلمیشدیر. کلاسیک دیلینده‌ده شیفاهی ادبیات دیلی‌نین تأثیری گؤرسنیر، غزللری، باشقا شاعیرلرین غزللرینه نیسبت، چوخ ساده دیل ایله یازیلمیشدیر. قافیه و وزن عیبلری‌ده چوخ آز گؤزه دگیر. غزللرینده أن بؤیوک غم، هیجران و آیریلیق غمیدیر.»
نباتی عاشیق شعری ایله تانیش اولان بیر ادیبدیر. اونون دیوانی‌نین یاریسی عاشیق شعرلری نوعوندادیر. او دور کی یارادیجیلیغی گله‌جک عاشیق ادبیاتیندا تأثیر بوراخمیشدیر. عاشیقلار اونون حاققیندا نباتی و خان چوبان آدلی ایکی دستان قوشموشلار. بو ایکی دستانین یارادیلماسی، عاشیقلار طرفیندن اونا بسلنن حؤرمت علامتی‌دیر.
یارادیجیلیغی
نباتی "مجنون"، "مجنونشاه"، "خان‌چوبانی" تخلص‌لری ایله یازمیشدیر. او، هم کلاسیک شرق، هم ده آشیق شعری طرزینده اوریجینال اثرلر یاراتمیش‌دیر. یارادیجیلیغیندا قوشما، تجنیس، گرایلی، غزل (قزل)، چارپا، بحری-طویل کیمی ژانرلارا یئر وئرمیش‌دیر. 400 بئیته یاخین شعری ایلک دفعه 1845-جی ایلده تبریزده چاپ اولونموش‌دور. بوندان بیر نئچه ایل سونرا 7500 مصراع‌دان عبارت "نباتی" دیوانی ایشیق اوزو گؤرموشدور. بو دیوانین‌داکی شعرلرین یاریسی آذربایجان تورکجه‌سینده، یاریسی فارسجادیر. آنجاق نباتی‌نین هئجا وزنینده، خالق شعری اوسلوبوندا یازدیغی قوشمالارین، گرایلی‌لارین چوخو بو دیوانا داخیل ائدیلممیش‌دیر. بو اثرلر ایسه نباتی یارادیجی‌لیغی‌نین أن گؤزل اؤرنک‌لرین‌دن‌دیر. خالق پوئزیاسی روحوندا یازدیغی بعضی شعرلرینده نباتی "خان‌چوبانی" تخلصون‌دن ده استفاده ائدیب. احتمال‌لارا گؤره، 18-جی عصرده "خان‌چوبان" آدلی بیر شاعر ده یاشامیش و اونون آدییلا باغلی "خان‌چوبانی" داستانی یارانمیش‌دیر. نباتی‌نین حیاتی بو داستانلا سسله‌شیر. اونا گؤره، عادتن خان‌چوبانینا عاید ائدیلن و بیر ماهنی کیمی ده خالق آراسیندا چوخ مشهور اولان "آپاردی سئل‌لر سارانی" شعری‌نین ده مؤلفی نباتی ساییلیر. نباتی قوشمالاری‌نین اساس موضوسو محبت‌دیر. لیریک اونون شعرلری‌نین هامی‌سی اوچون سجیوی‌دیر. نباتی آیدین جناس قافیه‌لردن عبارت تجنیس‌لر ده یازمیشدیر: "گؤزلر نه گؤزلر"، "او اوز بو اوزه" و س. نباتی قوشمالاری اؤز لاکونیک‌لیگی ایله سئچیلیر. شاعر کئچیردیگی معنوی بحران‌لاری "لنگم"، "نه‌دیر" ردیف‌لی قزل‌لرینده تصویر ائتمیش‌دیر. اونون محبت مووضولو غزللری ده وار.
نباتی کنگره‌سی
1372 -نجی ایلده کلیبر شهرینده نباتی شرفینه ادبی کنگره قورولدی. بو کنگره موناسیبتی ایله نباتی‌نین اثرلری ایکی جیلدده نشر اولدی. هر ایکی جیلیدی نشره حاضیرلایان دکتر ح. م. صدیق ایدی. تورکجه دیوانی 480 صحیفه‌ده بو کنگره‌ده عرضه اولوندی. کنگره‌ده تبریزدن گلن عالیملر کنفرانس وئردیلر و نباتی‌نین مقبره‌سی و مزارینی احیا ائتمک اوچون تصمیم توتدولار.
شعرلریندن نمونه‌لر
تورکجه شعرلری
گؤره سن من نییه یارب بئله نالان اولدوم؟
غلط ائتـدیم کی سنه واله و حئیران اولدوم.
اودا یاخدین من بیچاره نی پروانه کیمی،
آجیغینگلدی مگر عاشیق انسان اولدوم؟
سود و سرمایه می‌مجموع ألیمدن آلدین
نییه کیم زاهید اولوب مسجده دربان اولدوم!
فارسجا شعرلری
عمر چون همدم مرگ است چه هشتاد چه بیست
خوشدل آن کس که در این میکده آزاد بزیست
ای نباتی بنگر این گهر از مخزن کیست
گفتمش سلسله زلف بتان از پی چیست
گفت حافظ گله‌ای از شب یلدا می‌کرد