گونلر گلیب کئچدییینده محمدتقی ده آلتی یاشینا کئچرک باجی‌سی ایله برابر قادین‌لارین قورآن مکتبینه آیاق قویدو، قورآنی اوخویوب چیخدیق‌دان سونرا تورکجه یازیب اوخوماغی اؤیرنیب، ۱۳۰۹ -جی ایلده شبسترین دولتی مدرسه سینه آیاق قویدو .

۱۳۱۵-جی ایلده ایلک مکتب تحصیلاتینی بیتیردیک‌دن سونرا آتاسی طرفیندن تحصیل‌دن منع اولونان محمدتقی ایکی ایل تامام اکینچیلیک ها بئله کیریشچیلیک پئشه‌لرینینه اوز توتدو. آنجاق ایکی ایل‌دن سونرا گیزلی شکیلده تبریزده قارداشینین ائوینده یئرلشیب، اوچ ایل تامام، ۱۳۲۰-جی ایله قدر تبریزین فیوضات مدرسه سینده ۹ -جو صینیفا قدر تحصیل ائتدی.

۹ -جو صینیفی بیتیردیک‌دن سونرا، تبریز مقدماتی کالئجینه یول تاپاراق ایکی ایل سورن تحصیل بؤلومون بیتیرن محمد تقی ۱۳۲۲ و ۲۳ ایللری آراسیندا رشدیه و تربیت اوخول‌لاریندا معلم‌چیلیک پئشه سینین آردینی توتدو.

۱۳۲۰-۲۴ ایللر آراسی حاج یوسف مکتبینده عربجه شعرلری ها بئله کاتولیگ‌لر کلیساسیندا فیرانسه دیلینه تسلط تاپیب، ۱۳۲۵ اینجی ایلده، آذربایجان میللی حکومتی طرفیندن قورولان تبریز بیلیم یوردونون ادبیات فاکولته سینده، اؤیرتمن اولاراق ایشه آلینیب همن اونیوئرسیته‌نین، ده ایلکین اؤیرنجی لریندن اولدو.

شاه طاغوت رئژیمینین آذربایجانا باسیقنی اساسدا باش وئرن میللی حکومتین اینحیلالی، محمد تقی‌نی ایسه چوخلو آزادلیق تشنه‌سی اولان آذربایجانلی‌لار تک شوروی سووئت بیرلییی‌نین سورگونونه آتدی. آنجاق محمد تقی ۱۳۲۷ اینجی ایلینده تورکجه دیلینین ادبیات و تاریخ بارده تحصیل آپارماق اچون باکی یولونو قارشیا توتدو. تحصیلین‌دن نئچه آیدان آرتیق سورمه‌یه‌ن محمد تقی توده حیزبی‌نین ایشارت ایله توتوقلانیب ایکی ایل حبس حوکمو ایله یارقیلاناراق سیبری‌یایا سورگون ائدیلدی. اوچ ایل سیبری‌یادا سورگونوندن سونرا سووئت بیرلیی‌نین حیزبی محکمه‌سی طرفیندن تاجیکستانین دوشنبه شهرینه سورگون ائدیلدی.

سونوندا عومرونو ۶ ایلینی تبعید‌ده خرجله‌یه‌ن محمد تقی زئهتابی نهایت ۱۳۳۳(۱۹۵۴) ایستالینین قانلی دؤنه‌مین‌دن سونرا، اؤزونو باکیا چاتدیریب بو شهرین دوولت اونیوئرسیته سینین دیل و ادبیات فاکولته سینده تحصیل آلماغا باشلادی.

آیریجا بو ایل دن عیبارت بو اونیوئرسیته‌نین شرق شیناسلیق فاکولته‌سینین بیلیم قورولونا سئچیلن محمد تقی، عربجه دیل و ادبیات اؤیرتیمنه باشلادی. ۱۹۶۹ -جو ایلده (ابو نواسین یاشام و دوشونجه لری) حاقدا اولان دوکتورلوق تئزیندن مودافیعه ائدرک پی اچ دی اوغورونو قازانمیش اولوب اوچ ایل سونرا دوچنت لقبین الده ائتدی.

بو ایللر آراسی دوهتور خاور آسلان ایله تانیشیب عاییله حایاتی قورماغا قارار وئردی، آذر و بابک قورولان بو عایله نین ثمرلرین دن دیر.

سونوچ دا دوهتور محمد تقی زهتابی آدی ایله تانینان بو دیل و ادبیات اوستاسی ۱۳۵۰ اینجی ایلده شوروی سووئت‌لر بیرلییینی عیراق مقصدی ایله ترک ائدرک بغداد علمی اونیوئرسیته سینده اسکی تورکجه ایله فارسجا دیللری نین اؤیرتمنلییینه باشلاییب ۱۳۵۷ اینجی ایلده علمی اثرلر خلق ائتمک واسیطه سی ایله، بغداد اونیوئرسیته سی طرفین دن پوروفوسورلوق علمی مقطعینی الده ائدیب دونه لرجه آلمان اؤلکه سینده علمی کنفرانس لارین یارایدیجی سی اولدو.

ایللرجه سورگون یاشایان پوروفوسور زئهتابی نین اؤریی وطن حسرتینده چیرپینیب دویونوردو آنجاق بو ایللر ایچره محمد تقی نین کونلونو سیخیب قان ائدن توپراقیندان، دوغما یوردوندان، دیاریندان کنارا آتیلماسی میش.

آذربایجان دیل و ادبیات حاققیندا معاریف‌لشمک( منحوس شاه رژیمینین دونمینده ایمکانسیز اولان) آماجی ایله سورگون یاشایان محمد تقی زئهتابی نین ،باشقا اؤلکه لرده یاشام سورمیه بیر ندنی قالمامیشدیر. او اؤلکه سینه دؤنمک، معلوماتی نی، الده ائتدییی علمی مداریجی اؤلکه سینه، میللتینه وقف ائتمک ایستییردی.

ایران ایسلام اینقیلابی نین ظفره چاتماسی ایله محمد تقی وطنه قاییدیب وطن داشلاری آراسیندا یاشاماق ایمکانینی بیرده الده ائتدی. بو بارده ایسه یازدیغی عریضه واسیطه سی ایله، اؤلکه یه دؤنمک ایذنی آلان محمد تقی ۱۳۵۸ اینجی ایلده تبریزه داخیل اولدو. بو ایلده ایسه تبریزین اونیوئرسیته آذربایجان دیل و ادبیات فاکولته سینین تشکیل تاپماسی ایله، بو فاکولته نین علمی قورومونا آلیناراق تورک و عربجه دیللر اؤیرتمنلییینه باشلادی.

آنجاق ایکی ایل سورمه‌یه‌ن بو اوغور توده حیزبی‌نین اوستادا دویدوغو، کین واسیطه سی ایله سونا چاتیب، پوروفوسور اینقیلاب محکمه سی طرفیندن دورد ایل حبس حؤکمو ایله یارقیلانیب بوتونلوکجه اونیوئرسیته دن ده اؤیرتیم دن ده محروم اولوندو.

آنجاق اوستاد دوروما باش اه‌یمییه‌رک شبستره کؤچوب، اؤز‌ آتا ائوینده یئرلشرک موطالیعه، آراشدیرما و الده ائتدیی علمی سونوچلارین یازماسی ایله مشغول اولدو.

سونوچدا پروفوسور دوهتور محمد تقی زهتابی، آلمان سفرین دن دؤندوکدن سونرا، ۱۳۷۷ ایلین خزانین سونجو گونو، قیشین بیاض لچه‌یی دوغوم گونو تک آذربایجانی بوروین زامان، قلب کریزی کئچیرمه سبب ایله دونیاسینی ده‌ییشه‌رک شبیستر ده آذربایجانین علمی-کولتوریک شخصیت لرینین حضور ایله توپراغا تاپشیریلدی.

بئلجه بوتونلوکجه عؤمرونو وطن اعتلاسینا وقف ائدن دوهتور محمد تقی زهتابی توپراغا یوخ بلکه آذربایجان میللتینین جاوید تاریخینه، ادبیاتین نین پارلاق دان اولدوزونا چئوریله رک آذربایجان میلتینین کونلونه تاپشیریلدی.

داورانیش اؤزللیک‌لری

عوموروندن ۷۵ ایل کئچن گنج اورکلی اوستادین داورانیشلارینی گؤروب اونو ۲۰ یاشیندا ساناردین.

سیماسیندا یورغونلوق دان اثر اولان بیر نیشان بولا بیلمک ایمکان سیزایدی. گنجلر آراسیندا داورانیش لاری ایله بوراخدیغی ایز همصوحبت لرینی چکیجیلیک ایله کندینه باغلاییب، بو چکیجیلیک اونون آدینی آذربایجان گنجلر ها بئله اؤیرنجی لری آراسینا یایمیشدی.

یاشامی چوخ ساده اولان اوستادین نه ائوینده نه گئیینیشینده سوورقانلیق‌دان آسیلی اولان بیر ایز بولا بیلمزیدین. او ساده و صمیمی یاشاییب، هرزامان ایسه بو ساده‌لییه فخر ائدردی، بیلمه‌دییی قونولار باره کندین‌دن ایرتیباط سیز جاواب یاراتماییب، بسیط آراشدیرمالاردان سونرا سورونون جاوابینی دقیقا وئرردی.

میللی حاق‌لاری اؤنمسه‌مه‌مه‌یی شرق میللت‌لرینین گئری‌ده قالماق عامیلی سایان دوهتور زئهتابی، بو فضانین آرادان گئتمه‌مک باره‌ده، طبیعی ایستعداد لارین کور اولماسینا اینانیردی.

آذربایجان ادبیاتینین، پارلایان اولدوزو

موعاصیر نیمونه‌ده محمد تقی زهتابی نین شعرلری، معنالی باخیم دان درین ها بئله او باره‌ده ایسه، موعاصیر دؤنم ده اونو تورکجه شاعیرلر آراسیندا بدل‌سیز شاعیلر سیراسیندا آد چکمک اولار.

آذربایجان تورکجه ادبیاتیندا بوللو علمی ها بئله چوخونلوق بیلگی‌لری کیمسه نین گؤزوندن ایراق اولمایان اوستادین نه تکجه گونئی آذربایجان بلکه، آذربایجان جومهوریتی، تورکیه، آلمان، سوئد و… اؤلکه ده ایسه طلبه لر تربیت ائدرک علمی اثرلری ایسه بو اؤلکه لرده یایینلانمیشدیر.

دهتور محمد تقی زئهتابی شوبهه سیز سون یوزونجو ایلین ان شاخص تورکجه دیل شیناسی سایا گتیرمک اولار.عومورون سونونا قدر آذربایجان دیل و ادبیات صینیف لری قوران پوروفوسور بو ساحه ده، ۲۰ ایل بویونجا مینلرجه اؤیرنجی نی یئتیشدیرمیشدیر.

پوروفوسور زئهتابینین بو حاقدا مکتوب اثرلری، اؤزل شکیلده، ـ آذربایجان ادبی موعاصیر دیلی ـ فونوتیک، یازی قوراللاری» (تبریز)، «موعاصیر ادبی آذربایجان دیلی‌ ـ سس، صرف» (تبریز)، «علم المعانی ـآذربایجان تورکجه سینین لکسیکولوژی سی» (تبریز)، «قوی اولسون اون» (حیکایه توپلوسو ـ تبریز )، اوستاد «قواعد الفارسیه» (به زبان عربی ـ بغداد) ،آیریجا سایدا چوخلو یاییملانان مقاله لری گونلوک، درگی لرده اؤزللیکجه وارلیق، امید زنجان، پیام اورمیه و … نشر اولونان آثاریندان ساییلیر.

آنجاق اوستادین علمی بیلیمینین یوکسک لییینه ایناراق، تاریخ باخیم دا ان اساسی تخصصوص صاحیب لریندن ساییلیر.

پوروفوسور زهتابی دن اؤنملی بیر اثر ان قدیم دؤنم دن ایسکندر هوجومونا قدر، ایران تورک لرینین اسکی تاریخی نین بیراینجی جیلدی پوروفوسور زئهتابی نین وفاتیندان نئچه آی اونجه یایین لاندی. بو کیتابین ایکنجی جیلدی ایسه پوروفوسورون وفاتیندان سونرا، اونون بیرچوخلو باشقا اثرلری تک اوستادین اؤیرنجی لری طرفدن نشریات مرکزینه تاپشیریلدی.

طاغوت دؤنمینده پهلوی عاییله سینین شوونیستی تفککورلار اساسیندا، بو خاندانا باغلی عالیم لر طرفیندن تورک سویلو توپلوملار ساختاکارجاسینا دانیلیردی، آنجاق بو اینکار غالیب تفککورا چئوریلمه‌ییر و تورک سویلو توپلوم لار هر زامان دوشونجه لرده تاریخین ایلکین امپراطورلاری تک قالارگی لاندیلار.

بو ۸۷۰ صفحه لیک کیتابدا اولوسلار، دیل شیناسلیق پارامترلری ایله، ایلتیصاقی، تحلیلی (قالیبی) و آیریجا هیجایی بؤلوم لره بولونوب لر.

تورکجه، فنلانجا، مغولجا دیللر ایلتیصاقی ـ فارسجا، انگلیسجه، عربجه دیللر تحلیلی آیریجا چین دیللری تک دیللر هیجایی دیللر سیراسیندا بولونموشدولر.

بو کیتابین مولیفی مقامدا چیخیش ائدن پوروفوسور زئهتابی بو کیتابین تالیفی حاقدا باشقا دیللرده اولان منابع دن فایدالاناراق،تاریخ آیریجا دیل یارادیجی لاری اولان سؤمئرین ایلتیصاقی دیللی اولدوقلارینا دایاناراق، سؤمئر دیلینی، آذربایجان تورکجه سینین کوکو اولدوغونو ایثبات ائتمیشدیر.

ائلجه ده بو کیتابدا، هیند اوروپایی لرین ایرانا کؤچلری باشلامیشدان اول دؤنم لره ایشاره ائدیلرک، چوخلو منابیعه دایاناراق، آزربایجان و ایران سرحده لرینین باتی بولومون ده یاشایان

ایلام، قوتی، لولوبی‌، اورارتور، کاسسی‌، اوتی‌، ماننا سونوچدایسا مادلار تمدن لارینین ایلتیصاقی دیللی اولدوقلاری ایثبات ائدیلیب دیر.

اونملی تاریخ قونولاری اوزره دانیشان بو کیتاب، منطق، استناد، آیریجا سندلر اوزره قورولان بحث لردن مکمل اولاراق یارانمیش دیر.

پروفسور محمدتقی زئهتابی نین مکتوب اثرلری

موختلیف عئلمی-ادبی آلانلاردا اوزمان اولان پوروفوسور محمد تقی زئهتابی باشاراتلی مورخ آیریجا تشبوثلو شاعیر اولاراق تورکجه ادبیاتیندا دا هامیدان اوزمان شکیلده چیخیش ائدیردی.

تورکجه، عربجه، فارسجا، روسجا و فیرانساجا دان تشکیل اولان ۵ دیله تسللوطو اولان پوروفوسور، ایللرجه بو دیللرده تدریس ائدرک اویرنجی لر یئتیشدیرمیش دیر. آیریجا، شئیر، حیکایه، موختلیف باره لرده کیتاب ها بئله مقاله لر پوروفوسوردان یاییملانمشدیر.

ایتتیحاد یولو آیلیقئ (ماهنامه اتحاد یولو) – بغداد

آذربایجان تورکجه‌سی‌نین نحوی – تبریز

پروانه‌نین سرگوذشتی (سرگذشت پروانه) ـ بغداد

باغبان ائل اوغلو (شعر شکلینده مشروطه حرکاتینا باخیش آیریجا ایران وطنداشلاری ها بئله آزربایجانین ایستعمارا قارشی قیامی و ۱۱ آیلیق جنگل سردارلارینین تبریزلی حوسئسین خان باغبان باره سینده شعر شکلینده یارانمیش بیر اثر.) ـ بغداد

چریک افسانه‌سی (افسانۀ چریک) ـ بغداد

بذ قالاسیندا (در قلعۀ بذ) ـ برلین

بختی یاتمیش (بخت خوابیده) ـ بغداد

ارک هفته‌لییی (هفته نامه ارک) – برلین

هستی نسیم (فارسجا)- بغداد

شاهلارین ۲۵۰۰ ایللیک جنایت لری(فارسجا) – بغداد

آیا زبان فارسی به زبان ملل دیگر ایران برتریت دارد؟ – بغداد

قواعد الفارسیه – بغداد

معاصر آذری ادبی دیلی – تبریز

آزربایجانین تورکجه موعاصیر ادبی دیلی – تبریز

علم المعانی، آذربایجان تورکجه سینبن لکسیکولوژی سی(فارسجا)- تبریز

قوی اولسون اون (حیکایه توپلوسو) – تبریز

باغبان ائل اوغلو – تکمیل شده ـ تبریز

ایران تورکلری‌نین اسکی تاریخی (تاریخ دیرین ترکان ایران) ۱ و ۲ – تبریز

شاهین زنجیرده (شاهین در زنجیر) ـ تبریز

علی آغا واحیددن خاطیره‌لریم – تبریز

دورنا نیوز